واحدهای نفتی پترو پالایشی و راهبرد های جدید

مقاله اخصاصی نادر جاویدپور کارشناس صنایع پتروشیمی، پویا نعمت‌اللهی کارشناس پایین‌دستی صنعت نفت برای خبرگزاری ترند

کلمه پتروپالایش در چند سال اخیر بسیار مصطلح گردیده است . این کلمه مخفف کلمات پتروشیمی و پالایش است .

شکل 1: نمایه ی مجتمع پتروپالایشی

در نگاه اول بنظر میرسد که این ترکیب صرفاً کنارهم قرار گرفتن مکانی یک واحد پتروشیمی در ادامه یک واحد پالایش نفت است. شاید با تقریب خوبی بتوان گفت که چنین نیز هست.سئوالی که به ذهن میرسد اینست که چرا قبلاً واحدهای پتروپالایشی مورد توجه خاص نبوده و اصولاً چه مولفه های جدید و یا منطقه ای وجود دارد که چنین واحدی را قابل بحث می سازد.

الف- حجم تولید و ظرفیت پالایشی -همانطور که در شکل 2 ملاحظه می کنید حجم تولید و ظرفیت موجود پالایشی هر کشور را باتوجه به ساختار جمعیتی ، بازار مصرف و قیمت تمام شده محصول به سوی استراتژی

خاصی هدایت می کند. در ایالات متحده پالایش به سوی بازار بنزین هدایت شده است و در اروپا محصولات پالایشی بیشتر به صرف تولید گازوئیل میشوند. به همین دلیل واحدهای پترو پالایشی چندان سهم بالایی از واحدهای موجود را تشکیل نمی دهند ولی در آسیا به دلیل گسترش واحدهای تولید مواد پتروشیمی سهم بالایی از خوراک مجتمع های پتروشیمی توسط واحدهای پالایشی تامین می شود.

شکل 2: نمایه ی مقایسه ای حجم تولید نفت و ظرفیت پالایشی

ب-ارزش افزوده محصولات – محصولات بالادستی ، میانی و پائین دستی هر یک بخشی از ارزش افزوده مواد شیمیایی شاخه نفت و پتروشیمی را شامل میشوند به این معنی که در پالایشگاه با تولید محصول بالادست (مثال نفتا) ارزش افزوده ی A تولید و در بخش بعدی با تولید بنزن در واحد پتروشیمی پارازایلین تولید و ارزش افزوده B به دست می آید در ادامه زنجیره مونومر استایرن (SM) تولید و ارزش افزوده C به دست می آید. حال اگر در واحد اول (پالایشگاه) ) ارزش افزوده ی A ، در واحد پتروشیمی (پارازایلین)ارزش افزوده B و در واحدپتروشیمی پائین دست مونومر استایرن (SM) تولید و ارزش افزوده C به دست آید ادغام و یا جدایی آنها چه دلایل ، منافع و یا مشکلاتی داشته و یادارد؟

در ابتدای احداث واحدهای پتروشیمی بدلیل سودآوری بالای واحدهای پالایشگاهی ، دولتی بودن بنگاه ها و عدم ارائه سود و زیان بحث کاهش هزینه ها مد نظر نبوده است و شرکت های پتروشیمی بدلیل سازمان متفاوت به جای ادغام به سوی گسترش حجمی و احداث واحدهای جدید حرکت کردند.

با گذشت زمان فرایندهای بنگاه داری پس از بلوغ ساختار بورس سهام و امکان انتقال سریع سهام ها به سوی تشکیل هلدینگ های مالی – پالایشی حرکت کرده و در این راه با ایجاد صندوق هایی که نقش و کارکرد بانکی داشتند عملاً وارد سایر حوزه های کاری نیز شدند.

شکل 2: نمایه ی مقایسه ای تفکیک ارزش افزوده

همانگونه که در نمودار یک ملاحظه می کنید که علیرغم افزایش ظرفیت پالایشی در جهان از تعداد و در نهایت از تعداد مالکین آنها کاسته شده است.در جدول دو نیز یک لیستی از شرکت های اصلی صنعت پتروشیمی جهان را ملاحظه می کنید. این رشد و ادغام های مالی و مالکیتی خود اهرمی بزرگ در جهت ادغام واحدها و کاهش هزینه های اداری ، تاسیساتی و خدماتی می باشد.

نمودار یک-ظرفیت پالایشی و تعداد پالایشگاه های فعال جهان

دلایل فنی و راهبردی

درکنار دلایل مالکیتی یکسری علل فنی و راهبردی وجود دارد که دو دلیل ا ز اصلیترین آنها به این ترتیب است:

در دهه های قبل بدلیل کوچک بودن مقیاس تولید خروجی یک واحد پالایشی بایستی خوراک چندین واحد متعدد پتروشیمی را تامین می نمود که با توجه به بزرگ شدن مقیاس تولید محصولات پتروشیمی ، امکان جذب دریافت کامل محصول پالایشی توسط تنها یک واحد پتروشیمی وجود دارد.

تجمیع نیروی انسانی متخصص و خدمات اداری و تسهیلات جانبی می تواند هزینه های سرباره تولید را کاهش دهد.

و موارد فرایندی زیادی وجود دارد که سه دلیل معمول به این شرح است:

یکی از مواد پر مصرف در پالایشگاهها، هیدروژن می باشد که در واحدهای Hydro TREATING و HYDRO CRACKING مصرف می شود درحالیکه یکی از محصولات جانبی واحد STEAM CRACKER‌ پتروشیمی، هیدروژن است که می تواند با توجه به ظرفیت پالایشگاه مورد نظر، حتی کل نیاز آن واحد پالایشگاهی را برطرف نماید و دیگر نیازی به ایجاد واحد تولید هیدروژن در پالایشگاه نیست.

یکی دیگر از محصولات جانبی واحدهای پتروشیمی، بنزین با اکتان بالا می باشد که می توان آن را جداسازی انجام نموده و یا جهت بالابردن عدد اکتان مخزن اختلاط بنزین در پالایشگاه اضافه نمود.

بازیابی گاز خروجی از واحد FCC پالایشگاه، توسط کوره های STEAM CRACKER جهت تولید اتیلن مورد استفاده قرار می گیرد.

*** نمونه ای از یک مجتمع پتروپالایشی آسیایی

در این راستا مناسب است نگاهی به تجربه کشور هند در صنعت پالایش بیندازیم. هند یکی از بزرگ‌ترین واردکنندگان نفت جهان محسوب می‌شود ، طرح افزایش ظرفیت پالایشگاه جام‌نگر (Jamnagar) در ایالت گجرات در شمال‌غربی هند و متعلق به هلدینگ ریلیانس (Reliance) است. پس از پایان اجرای این طرح توسعه ظرفیت، پالایشگاه جام‌نگر به بزرگ‌ترین مجتمع پالایشی جهان با ظرفیت پالایش روزانه 1 میلیون و 240 هزار بشکه در روز تبدیل شده است.واحد اولیه این پتروپالایشگاه با ظرفیت 660 هزار بشکه در روز در سال 1998 به بهره برداری رسیده و طرح افزایش ظرفیت آن به ظرفیت 580 هزار بشکه در سال 2008 به پایان رسیده است. این مجتمع با تولید 7500 تن اتیلن و 36500 تن پروپیلن در سال، بخشی از خوراک لازم برای صنعت پتروشیمی هند را تامین می کند.

از آن جا که ایران یکی از صادرکنندگان نفت خام در جهان محسوب می شود و بازار گسترده ای نیز برای صادرات فرآورده های نفتی به کشورهای همسایه وجود دارد، کشورمان شرایط به مراتب مناسب تری نسبت به هند برای توسعه صنعت پالایش خود دارد

*** طرح های کنونی پتروپالایشی کشور

در کشور چندین طرح پترو پالایشی آغاز گردید که از مهمترین آنها می توان از طرح های ذیل نام برد:

پترو پالایشگاه شمال میمه

این مجتمع پالایشگاه نفت خام در صورت راه اندازی، محصولات تولیدی از قبیل بوتان، بنزین سوپر، بنزین معمولی، نفت سفید، گازوئیل، نفت کوره، گوگرد، انیدریدمالئیک، اسیدسولفوریک، روغن و گریس، الکترودگرافیتی و دوده صنعتی خواهد بود.

پتروپالایشگاه های هشتگانه عسلویه و سایر طرح های پیش بینی شده

واحدهای جدید پترو پالایشگاهی مشترکی بین پتروشیمی و پالایشگاه نفت اصفهان و پتروشیمی و پالایشگاه نفت تبریز برنامه ریزی گردیده و در پتروپالایشگاه تبریز محصولات جدید همچون نفتا و پلی پروپیلن تولید خواهدشد و علاوه بر این، تولید محصولات پلیمری در پترو پالایشگاه مشترک بین پالایشگاه و پتروشیمی اصفهان و پالایشگاه نفت آبادان و پتروشیمی آبادان در دستور کار قرار گرفته است.

با افزایش تولید نفتا در این واحدهای مینی پالایشگاهی در عسلویه، امکان توسعه زنجیره ارزش محصولات پتروشیمی با استفاده از خوراک نفتای این واحدهای پالایشگاهی و شکل گیری واحدهای پتروپالایشگاهی جدید فراهم گردیده و مطالعات احداث 8 واحد پترو پالایشگاهی پس از ساخت 8 پالایشگاه میعانات گازی در عسلویه در دستور کار قرار گرفته است.

نتیجه و پیشنهاد

در صورت تمایل و امکان برنامه ریزی کامل در جهت تلفیق واحدها و رسیدن به یک واحد پتروپالایشی با برآورد کامل چک لیستی از تغییرات فرایندی ، تلفیق ، حذف و یا احیاناً نیاز به تجهیزات جدید قابل بررسی و ارائه خواهد بود.

سرفصل های اصلی پروژه پیشنهادی به شرح ذیل خواهد بود:

انجام مطالعه و ارائه جایگشت جدید (Layout)

ارائه ترکیب سهام و برنامه ریزی در مدیریت سبد و پورتفولیو و یا ادغام شرکت ها و فاز بندی و برنامه ریزی تامین مالی (فاینانس)

بهینه سازی فرایندها و محصولات

بهینه سازی مدیریت بهینه انرژی بواسطه کاهش رداندنسی(redundancy)

1)تهیه فلودیاگرام های تلفیقی

2)تهیه BOM تجهیزات و تهیه MR های خرید

3)بهینه سازی سیستم و پایانه های فروش و مدیریت کالا و انبارها و مخازن

تهیه چارت سازمانی نیروی انسانی بخش های تولید ، تعمیر و نگهداری و.. و مدیریت کمیسیون معاملات تلفیقی در جهت حفظ چابکی سیستم

Follow us on Twitter @TRENDNewsAgency