زوایایی از نقش ایران در GECF

این مقاله بصورت اختصاصی برای خبرگزاری ایرنا نوشته شده است:

* دالغا خاتین اوغلو : مدیر بخش اخبار فارسی خبرگزاری ترند – آذربایجان – کارشناس پایگاه اطلاعاتی «نچرال گس یوروپ» در حوزه صنعت نفت ایران

* جان روبرتز : کارشناس ارشد پایگاه اطلاعاتی «نچرال گس یوروپ»، کارشناس و مشاور حوزه امنیت انرژی است که قبلا سردبیر نشریه های معتبری مانند فایننشال تایمز و پلاتز بوده است.

ایران در مورخ 23 نوامبر میزبان نشست کشورهای صادرکننده‌ی گاز است. این میزبانی با توجه به سابقه‌ی ایران و برنامه‌های این کشور در راستای افزایش صادرات گاز در آینده‌ی نزدیک، ابعاد و پیام‌های مهمی دارد؛ هرچند نرخ رشد مصرف داخلی گاز ایران، همواره رو به تزاید بوده است.

در این نشست کشورهای مهمی چون روسیه، قطر و الجزایر حضور دارند. در حال حاضر 12 کشور عضو GECF حدود 67 درصد از کل ذخایر گازی دنیا و 64 درصد از صادرات LNG و 42 درصد از صادرات خط لوله‌ای گاز دنیا را در اختیار خود دارند.

نشت آتی با توجه به توافق ایران و 1+5 نیز حائز اهمیت فراوانی است؛ چرا که این توافق، ناظر بر رفع تحریم های بین‌المللی علیه ایران است. ایران امیدوار است که رفع تحریم‌ها در نیمه‌ی اول سال 2016 صورت گیرد و این مهم برای کشوری که بزرگ ترین ذخایر گاز دنیا را کنترل می کند (بالغ بر 34 تریلیون متر مکعب فقط ذخایر اثبات‌شده)، امری بسیار حیاتی و مهم است. زیرا بدین واسطه و در سال‌های آتی، ایران نه تنها یک «تولیدکننده‌ی بزرگ»؛ بلکه یک «صادرکننده‌ی بزرگ» گاز خواهد شد.

توانایی‌ها و قابلیت‌های صادرات گاز

مقامات ایرانی گفته‌اند که ایران طی چهار سال می‌تواند روزانه 200 میلیون مترمکعب گاز صادر کند. این میزان معادل سالانه 73 میلیارد مترمکعب است. قطعاً ایران به‌آن‌اندازه ذخایر گازی دارد که توان صادرات چنین حجمی را داشته باشد. حوزه‌ی گازی پارس جنوبی با 14 تریلیون مترمکعب ذخیره در بخش ایرانی آن؛ به همراه تعداد زیادی از حوزه‌های دیگر، عملاً چنین توانی را برای ایران مهیا می‌سازد. این حوزه‌های یا در حال توسعه هستند و یا در نوبت توسعه قرار دارند. تولید گاز ایران از سال 1990 بنابر اعلام مراجع رسمی به شرح ذیل است:

شرکت نفت مناطق مرکزی ایران عملیات تعداد 14 میدان گازی و 11 میدان نفتی را در اختیار دارد و سالانه حدود 93میلیارد مترمکعب گاز غنی تولید می‌کند. توسعه 30 میدان گازی و 19 میدان نفتی دیگر نیز در حوزه عملیاتی این شرکت است. در حال حاضر شرکت فوق اقدام به اولویت‌بندی توسعه‌ی میادین کرده و 6 میدان گازی «گیشو»، «خارتنگ»، «هالگان»، «سپیدباغون»، «زیره» و «گردان» را در اولویت خود قرار داده تا از این طریق روزانه حدود 40 میلیون مترمکعب گاز (طی چند سال آینده) تولید کند. این میزان معادل 14.6 میلیارد مترمکعب گاز در سال است.

شرکت مناطق نفت‌خیز جنوب نیز حدود 16 درصد از گاز کشور را تولید می‌کند. این شرکت برنامه هایی برای حذف گاز «فلرینگ» به حجم 6.2 میلیون مترمکعب در روز دارد که منجر به افزایش تولید گاز این شرکت خواهد شد.

شرکت نفت فلات قاره نیز برنامه‌هایی برای حذف فلرینگ (سوزاندن گاز در مشعلها) با حجم 10.2 میلیون مترمکعب در روز پیش‌بینی کرده است.

به طور کلی تولید گاز ایران (با احتساب گاز فلر و تزریقی) تا سال 2020 به رقم 1000 تا 1100 میلیون مترمکعب در روز خواهد رسید که معادل 365 تا 400 میلیارد مترمکعب در سال است.

ظرفیت کنونی تولید گاز ایران معادل 680 میلیون مترمکعب در روز (248 میلیارد مترمکعب در سال) با در نظر گرفتن گازهای «فلر» و «تزریق به میادین نفتی» است.

تولید گاز شیرین ایران هم‌اکنون حدود 550 میلیون مترمکعب در روز (200 میلیارد مترمکعب در سال) است که بالغ بر 300 میلیون از آن از محل حوزه‌ی پارس جنوبی تامین می‌شود (یعنی معادل 109.5 میلیارد مترمکعب در سال). البته این رقم تا سال 2020 به دو برابر افزایش خواهد یافت.

امیدواری‌ها

مقاصد صادرات گاز ایران کجاست؟

ایران در حال حاضر سالانه حدود 8.9 میلیارد مترمکعب گاز به ترکیه صادر می‌کند. به زودی عراق هم به‌عنوان یک مقصد بزرگ صادراتی، میزبان گاز ایران خواهد شد.

در ردیف‌های بعدی، پاکستان و عمان قراردادرند که قرار است تا سال 2020 از ایران گاز وارد کنند.

توافق جدید حاکی از این است که ایران در آینده، میزان صادرات گاز خود را 80 میلیون مترمکعب در روز (حدود 30 میلیارد مترمکعب در سال) افزایش خواهد داد. این میزان مشتمل است بر:

- قرارداد با عراق که سال گذشته‌ی میلادی امضا شد به حجم 25 میلیون مترمکعب در روز (9.12 میلیارد مترمکعب در سال) با هدف گازرسانی به نیروگاههای بغداد.

- توافق با عمان با حجم 10 میلیارد مترمکعب در سال

- توافق با پاکستان با حجم 8 میلیارد مترمکعب در سال

همچنین مذاکراتی با عراق برای صادرات گاز به بصره با حجم روزانه 35 میلیون مترمکعب (سالانه 12.8 میلیارد مترمکعب) صورت گرفته است.

خبرهایی منتشر شده که حاکی است امارات نیز به عنوان یک مشتری گاز، طالب دریافت گاز از ایران است.

عمان و امارات هردو تولیدکننده‌ی گاز و عضوی از GECF هستند، اما صادرات آنها کاملا متکی به تولید داخلی نیست.

عراق هم ذخایر فراوان گاز دارد و به عنوان عضو ناظر در این اجلاس حضور دارد.

با توجه به موارد فوق می‌توان نتیجه گرفت که ایران در عرصه‌ی مبادلات بین‌المللی گاز با همسایگان و حتی همقطاران خود در GECF، بیشتر در موضع تعامل است تا تقابل یا حتی «رقابت».

البته برخی مقامات ایران مانند منصور معظمی معاون برنامه ریزی و نظارت بر منابع هیدروکربوری وزیر نفت ایران می گوید که ظرفیت تولید گاز به 1.3 میلیارد مترمکعب در روز هم خواهد رسید و برنامه ریزی برای صادرات روزانه 200 میلیون مترمکعب گاز طبیعی انجام شده است که اجرای آن نیازمند مشارکت بخش خصوصی است.

ایران به دنبال صادرات LNG

قطر یک غول گازی و بزرگ‌ترین صادرکننده‌ی LNG در جهان است. این کشور در سال 2014 بالغ بر 103.4 میلیارد مترمکعب LNG صادر کرده است. اما ایران نیز به دنبال آن است تا جایگاهی در صادرات LNG پیدا کند.

مشخصاً صادرات گاز به مقاصد دور (مانند اروپا) از طریق خط لوله خیلی مشکل‌تر از صادرات گاز از طریق LNG است. ایران بالغ بر 2.5 میلیارد دلار در یک تاسیسات 10 میلیون تنی LNG سرمایه‌گذاری کرده که ظرف سه سال به مدار تولید می‌رسد و هم‌اکنون بالای 50 درصد پیشرفت داشته است.

اما بازار گاز اساساً بازار شلوغی است. هم‌اکنون تعدادی از اعضای GECF در این بازار حضور داشته و حجم زیادی LNG روانه‌ی بازار می‌کنند (از جمله نیجریه، الجزایر، روسیه، ترینیدادوتوباگو و عمان که البته کشور عمان عضو ناظر است).

از سوی دیگر پروژه‌های بزرگی در کشور استرالیا در دست احداث است که تا سال 2019 به بهره‌برداری می‌رسد و از این رو انتظار بر این است که بازار جهانی LNG در همان سال‌ها به سطح اشباع برسد.

ایران در خصوص صادرات گاز به اروپا از طریق خط لوله، هنوز مصمم نیست. توسعه‌ی خط لوله‌ی نهم سراسری (یعنی همان خطی که گاز پارس جنوبی را به ترکیه می‌رساند) قریب بیش از 6 میلیارد دلار هزینه دارد و مضاف بر آن هزینهای حدود 10 میلیارد دلار برای توسعه‌ی یک سیستم جدید (یعنی امتداد خط لوله‌ی مزبور به اروپا) نیاز است.

یک امکان دیگر، کریدور گاز جنوبی است که گاز آذربایجان را به اروپا می‌رساند. حجم خالی موجود در بخش ترکیه (ترانس آناتولین» و همچنین حجم خالی خط لوله از غرب ترکیه تا اروپا (ترانس آدریاتیک) به ترتیب تنها 14 و 10 میلیارد مترمکعب در سال است؛ از طرفی مقامات ایرانی معتقدند نرخ حمل (ترانزیت) هم بالا است.

نگاه به سمت شرق؛ رقابتی با روسیه وجود ندارد

روسیه در حال حاضر هیج محموله‌ی مهمی از LNG به اروپا صادر نمی‌کند و قاعدتاً هیج تضاد منافعی در بازارهای منطقه آسیای پاسیفیک میان ایران و روسیه نیست. روسیه بیشتر بر روی صادرات گاز به چین و شمال پاکستان برنامه دارد و مقاصد گاز صادراتی ایران بیشتر به مناطق مرکزی-شرقی پاکستان و بازار هند است.

در این فضا شاید بتوان اظهار داشت خط لوله‌ی ایران-پاکستان (موسوم به خط لوله‌ی صلح) می تواند به بخشهایی از چین در مرزهای پاکستان و خود هند امتداد یابد. چندی قبل رئیس‌جمهور هند اعلام کرد «ما باید حداکثر استفاده را از فرصت‌های ناشی از توافق هسته‌ای ایران به عمل آوریم».

این مقام هندی در ادامه ضمن اشاره به «خط لوله‌ی ایران –پاکستان-هند» اظهار داشت که این خط لوله باید احیا شود؛ چرا که ایران عملیات احداث خط لوله را در داخل خاک خود انجام داده و چنین پروژه‌هایی می‌تواند عملاً «بازی‌ها» را در حوزه‌ی ژئواستراتژی تغییر دهد.

کشور چین 2.5 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در تجهیزات تبدیل گاز مایع به گاز طبیعی بندر گوادار پاکستان (در فاصله‌ی 80 کیلومتری بندر چابهار ایران) کرده و از همین بندر تا نوابشهر پاکستان نیز یک خط لوله احداث خواهد کرد.‎

این خط لوله می تواند به خط لوله صلح وصل شود و گاز ایران را تا نوابشهر برساند و از همین منطقه می‌توان خط لوله مذکور را به سمت چین یا هند ادامه داد.

سرمایه‌گذاری و فلرینگ

برای نیل به صادرات LNG نیاز به توسعه حوزه بالادستی و افزایش میران تولید گاز است. همچنین برای تحقق صادرات گاز طبیعی شبکه‌ سراسری خط لوله کشور باید توسعه یابد. طبق برنامه‌ها ایران آماده است تا 45 میدان نفتی و گازی را طی قرارادهای به ارزش 185 میلیارد دلار به کمپانی‌های خارجی به قرارداد بسپارد.

برآورد شده که از محل گاز طبیعی (و گاز همراه) این میادین، حدود 190 میلیون مترمکعب در روز (معادل 70 میلیارد مترمکعب در سال) به تولید گاز خام ایران افزوده خواهد شد.

از سوی دیگر تا پایان 2020 میزانی حدود 19.8 میلیون مترمکعب در روز (معادل بالای 7 میلیارد مترمکعب در سال) از محل جمع‌آوری گازهای فلر به دست خواهد آمد.

هم‌اکنون حجم فلرینگ میدان‌ها نسبتاً زیاد است. برای مثال فلرینگ برخی میدان‌ها به شرح ذیل است:

میدان یادآوران حدود 1.84 میلیون مترمکعب در روز

میدان سلمان حدود 2.64 میلیون مترمکعب در روز

فروزان 5.6 میلیون مترمکعب در روز

آزادگان 0.68 میلیون مترمکعب در روز

مصارف داخلی کشور

طی 20 سال اخیر مصرف گاز داخلی ایران همگام با افزایش تولید گاز کشور، همواره رو به تزاید بوده و به همین خاطر میزان مازاد تولید برای مصارف صادراتی ، عمدتاً محدود بوده است.

بنابراین مادامی که ایران فکری به حال بهینه‌سازی مصارف داخلی خود نکند، قاعدتاٌ تحقق برنامه‌های معطوف به صادرات گاز نیز با یک علامت سؤال بزرگ روبه‌رو خواهد بود.

در سال 2014 و بر اساس آمارهای شرکت بی.پی، تولید گاز ایران حدود 172.6 میلیارد مترمکعب و مصرف آن حدود 170.2 میلیارد مترمکعب بوده است. البته آمارهای منتشره‌ی رسمی حاکی است که میزان مصارف کشور حدود 20 تا 25 میلیارد مترمکعب بیش‌تر از رقم اعلام‌شده‌ی بی.پی است.

گاز طبیعی حدود 67 درصد از مصرف انرژی در ایران را به خود اختصاص داده است. سالانه حدود 125 میلیارد مترمکعب به 73 هزار واحد صنعتی و 19 میلیون خانوارد عرضه می‌شود که طبق برنامه‌های توسعه‌ای جدید، قرار است 19 هزار واحد صنعتی و 3 میلیون خانوار جدید به این جمع اضافه شوند. همچنین سال گذشته 50 میلیارد متر مکعب گاز به نیروگاههای برقی ارسال شده و برای قطع مصرف سوخت مایع باید 20 تا 25 میلیارد مترمکعب گاز اضافی به این بخش تحویل داده شود.

برنامه‌هایی در دست اقدام است که طی آن مقرر شده تولید پتروشیمی‌ها به دو برابر افزایش پیدا کند و لذا سالانه حدود 25 میلیارد مترمکعب گاز اضافی برای تامین خوراک گاز و تجهیزات این پتروشیمی‌ها مورد نیاز است (تا تولید به سمت 120 میلیون تن در سال ارتقا یابد).

مقوله‌ی تزریق گاز به میادین نفتی نیز سالانه باید به 70 میلیارد مترمکعب برسد تا جلو افت تولید نفت به مقدار زیادی گرفته شود.

در هر حال انتظار بر این است که مصرف گاز تا سال 2020 به محدوده‌ی بین 330 تا 350 میلیارد مترمکعب در سال برسد؛ حال آنکه در همین بازه‌ی زمانی میزان تولید به سطح 400 میلیارد مترمکعب خواهد رسید.

دولت به دنبال افزایش کارآیی مصرف انرژی است و برنامه‌های متعددی را بدین منظور در دست اقدام دارد. برای اینکه مصارف کشور بتواند روزانه 50 میلیون مترمکعب کاهش یابد، بایستی حدود 200 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری صورت گیرد. اگر این اتفاق بیفتند آنگاه مصرف سالانه‌ی گاز حدود 18 میلیارد مترمکعب کاهش خواهد یافت.

به هر تقدیر اگر ایران موفق به اجرای بهینه‌سازی و افزایش بهره‌وری مصرف بشود، در این صورت حجم صادرات کشور هم افزایش قابل‌توجهی خواهد داشت و هدف 200 میلیارد مترمکعبی در سال، چندان هم غیرواقعی و دور از دسترس نخواهد بود.

در سال 2014 روسیه حدود 177 میلیارد و قطر هم 124 میلیارد مترمکعب صادرات خالص گازداشته اند که بدین ترتیب ایران نیز می‌تواند در کنار این دو کشور، جایگاه خودش را در سالهای پیش رو به دست آورد.

Follow us on Twitter @TRENDNewsAgency