چشم انداز تولید، مصرف و صادرات گاز ایران

این مقاله به قلم دالغا خاتین اوغلو، مدیر اخبار ایران خبرگزاری ترند برای روزنامه شرق در ایران نوشته شده و 2 اردیبهشت ماه منتشر شده است.

تولید گاز خام ایران هم‌اکنون به ٦٦٠ میلیون متر مکعب رسیده و انتظار می‌رود تا بهار سال آینده این رقم به ٧٦٠ میلیون متر مکعب برسد.

ایران تاکنون فازهای یک تا ١٠ پارس‌جنوبی را تکمیل کرده و فازهای ١٢، همچنین ١٥ تا ١٨ پارس‌جنوبی به‌صورت زودهنگام افتتاح شده‌اند که احتمالا ظرفیت تولید آنها تا بهار ٢٠١٦ تکمیل می‌شود. ایران می‌خواهد تا سه سال آینده، تولید گاز از پارس‌جنوبی را از ٣٥٠ میلیون متر مکعب کنونی، به ٨٠٠ میلیون متر مکعب در روز برساند؛ البته این موضوع، منوط به راه‌اندازی کامل ١٩ فاز جدید در پارس‌جنوبی (فازهای ١١ تا ٢٩) است که نیاز به ٤٣ میلیارد دلار سرمایه دارد. به‌این‌ترتیب، تولید گاز خام ایران تا سال ٢٠١٩ حداقل هزاروصد میلیون ‌متر مکعب خواهد بود.
طبق آنچه آمارهای سال مالی گذشته ایران -‌ که در ٢٠ مارس به‌پایان رسید- نشان می‌دهد، حدود ٤٠ درصد از کل گاز تولیدی ایران، در بخش خانگی به مصرف رسیده است و این رقم به ٩١ میلیارد متر مکعب می‌رسد که نسبت به سال قبل از آن، بیش از دو درصد افزایش یافته است.
برای سال‌جاری حمیدرضا عراقی، مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران، اعلام کرده قرار است گازرسانی به ٨٠٠ هزار خانوار روستایی جدید انجام شود و این رقم در سه سال آینده به دومیلیون‌و ٤٠٠ هزار خانوار خواهد رسید.
هم‌اکنون ١٣ درصد از خانوارهای ایرانی به گاز دسترسی ندارند و اگر برنامه‌ریزی شرکت ملی گاز ایران برای سال‌جاری محقق شود، احتمالا حدود پنج درصد به مصرف گاز خانگی ایران افزوده خواهد شد.

* بخش نیروگاهی
از طرفی ایران در سال گذشته بیش از ٥٠ میلیارد متر مکعب گاز به بخش نیروگاهی تحویل داده که نسبت به سال قبل آن حدود ١٤ میلیارد متر مکعب افزایش نشان می‌دهد، اما ایران برای جلوگیری از مصرف سوخت مایع در نیروگاه‌ها، نیاز به ارسال سالانه بالای ٧٠ میلیارد متر مکعب گاز به این بخش دارد.
در سال گذشته ظرفیت نیروگاه‌های حرارتی ایران بیش از دو هزار مگاوات افزایش یافت و مصرف انرژی در این بخش نیز نزدیک به هفت درصد افزایش نشان می‌دهد. اگر همین افزایش در سال آینده نیز ادامه یابد، احتمالا نیاز به گاز در بخش نیروگاهی در سال‌جاری به ٧٥ میلیارد متر مکعب خواهد رسید.

* بخش صنایع
ایران در سال گذشته نزدیک به ٣٣ میلیارد متر مکعب در بخش صنایع مصرف گاز داشت که نسبت به سال قبل از آن، بیش از دوو‌نیم میلیارد متر مکعب افزایش نشان می‌دهد. این رقم نسبت به ١٠سال گذشته بیش از سه‌‌برابر افزایش یافته است. هنوز در آمارها و گزارش‌های منتشرشده، ارقام دقیق و به‌روزی درباره چشم‌انداز مصرف گاز صنایع کشور در سال‌های پیش‌رو منتشر نشده است؛ اما با توجه به اینکه هم‌اکنون پتروشیمی‌های ایران با ظرفیت اسمی ٧٠ درصد فعالیت می‌کنند، ایران قصد دارد ٧٠ میلیارد دلار در این بخش سرمایه‌گذاری کند، همچنین نیاز به گاز بخش‌های دیگر صنعتی ایران، احتمالا در این بخش در سال‌های آینده، رشد فزاینده‌ای خواهد داشت.

*تزریق گاز
تزریق گاز خام به میادین کهنه نفتی که در نیمه دوم عمر خود قرار دارند و سالانه هشت تا ١٣ درصد از بازدهی آنها کم می‌شود، یکی از عمده‌ترین چالش‌های پیش‌روی ایران خواهد بود. این کشور در سال گذشته اعلام کرد تزریق گاز به میادین گازی را سالانه یک میلیارد متر مکعب افزایش داده و به‌طور متوسط به ٩٣ میلیون متر مکعب در روز رسانده است، اما این رقم در مقایسه با نیاز واقعی میادین نفتی به تزریق گاز، بسیار کم است.
درمجموع، در سال گذشته، حدود ٢٠٥ میلیارد متر مکعب گاز در بخش‌های یادشده مصرف شده که راه را تنها برای صادرات حدود ١٠ میلیارد متر مکعب گاز به ترکیه باز گذاشته بود.
برای سال‌جاری ایران در نظر دارد، صادرات پنج تا هفت میلیون متر مکعب گاز به عراق را آغاز کند که رقم چندانی نیست و این مقدار گاز از پارس‌جنوبی تأمین نخواهد شد، اما اگر طبق قرارداد، میزان صادرات به عراق در سال آینده به ٢٥ میلیون متر مکعب در روز برسد، ایران باید خط لوله ششم سراسری را تکمیل کند که دو میلیارد دلار هزینه خواهد داشت و گاز تولیدی از یک فاز استاندارد پارس‌جنوبی راهی عراق خواهد شد.

به‌این‌ترتیب، افزایش صادرات گاز ایران فعلا در سال‌جاری چندان قابل‌توجه نخواهد بود و راه را برای افزایش مصرف خانگی، نیروگاهی و صنعتی هموار خواهد کرد. اگر ایران در سال‌جاری بتواند تولید گاز خام خود را صد میلیون متر مکعب در روز افزایش دهد، قادر خواهد بود بعد از سال‌ها، جوابگوی رشد مصرف خانگی صنعتی برای سال‌جاری باشد و مصرف سوخت مایع در نیروگاه‌ها را به حداقل کاهش دهد؛ اما همچنان موضوع تزریق گاز به میادین نفتی لاینحل خواهد ماند.
البته باید در نظر داشت که بر اساس گزارش حمیدرضا کاتوزیان، نماینده مجلس و رئیس پژوهشگاه صنعت نفت در سال ٢٠١٣، در صورت ادامه روند کنونی افزایش مصرف گاز، تا سال ٢٠٢٥، ایران نیاز به مصرف روزانه دو هزار و پانصد میلیون متر مکعب گاز خواهد داشت؛ به‌عبارت دیگر مصرف گاز کشور بیش از چهار برابر افزایش خواهد یافت که باید راهکارهایی برای کاهش این رقم اتخاذ شود. با توجه به ظرفیت‌های افزایش تولید گاز، در صورت تحقق چنین وضعیتی، عملا ایران نه‌تنها گازی برای صادرات نخواهد داشت، بلکه نیاز چشمگیری به واردات می‌یابد.
مصرف گاز ایران ٣٠ سال قبل، کمتر از ١٠ میلیارد متر مکعب در روز بود، البته، سهم گاز در سبد انرژی کشور از ٢٠ درصد نیز کمتر بود و هم‌اکنون این سهم به بالای ٦٥ درصد رسیده است.
هم‌اکنون بازدهی نیروگاه‌های حرارتی ایران حدود ٣٧ درصد است و سالانه بیش از ١١ میلیارد متر مکعب گاز ایران در مشعل‌ها سوزانده می‌شود و عموما مصرف گاز ایران، خصوصا در بخش خانگی، بسیار بالاست.
هم‌اکنون اروپا تمایل خود را برای واردات گاز ایران بعد از تحریم‌های غرب اعلام کرده و از طریق خطوط لوله ترانس آناتولین و ترانس آدریاتیک، ایران از سال ٢٠٢٠ حداقل پتانسیل صادرات سالانه ١٠ میلیارد متر مکعب گاز را خواهد داشت. هر دو کنسرسیوم خطوط لوله یادشده نیز تمایل خود به گاز ایران را اعلام کرده‌اند.
ایران فعلا تا سال ٢٠٢٠ عملا مسیری برای صادرات گاز به اروپا ندارد، اگرچه قراردادها و تفاهم‌نامه‌هایی برای صادرات روزانه ١٢٠ میلیون متر مکعب گاز به عراق، عمان و پاکستان دارد که قبل از این تاریخ، احتمالا به انجام خواهد رسید؛ اما قراردادهای گازی معمولا ٢٥ سال به بالا هستند و ایران باید به سرعت چاره‌ای برای رشد چشمگیر مصرف گاز داخلی پیدا کند.

Follow us on Twitter @TRENDNewsAgency