اوج گرفتن مصرف و تثبیت قیمتهای انرژی در ایران

دالغا خاتین اوغلو، مدیر اخبار بخش انگلیسی خبرگزاری ترند

همزمان با افزایش چشمگیر تولید گاز ایران، گزارشها حاکی است که شتاب افزایش مصرف، از تولید نیز بیشتر بوده است. بر اساس گفته های روز پنج شنبه، دی ماه بیژن نامدار زنگنه وزیر نفت ایران، هم اکنون روزانه ۶۶۰ میلیون متر مکعب گاز غنی در کشور تولید می شود. گاز غنی گاز خامی است که تولید می شود و بعد از پالایش به گاز سبک قابل استفاده برای سوخت تبدیل می شود. آنچه که آمارهای رسمی ایران نشان می دهد، هم اکنون ظرفیت تولید گاز سبک خشک فرآوری شده در ایران حدود ۵۷۰ تا ۵۷۵ میلیون متر مکعب است. اگر این میزان را از میزان گاز غنی کسر کنیم، تقریبا روزی ۹۰ میلیون متر مکعب گاز خام باقی می ماند که دو مصرف عمده دارد: تزریق به میادین کهنه نفتی برای بالا بردن میزان تولید نفت و همچنین ارائه به واحدهای پتروشیمی برای تولید محصولات.

قبل از بررسی قیمتهای انرژی در ایران بد نیست بطور خلاصه به دو موضوع خارج از بحث اشاره کنم. اولا بیش از ۸۰ درصد میادین نفتی ایران در نیمه دوم عمر خود هستند و سالانه ۸ تا ۱۳ درصد از تولید آنها کم می شود. ایران نیاز به تزریق ۲۶۰ میلیون متر مکعب گاز خام به این میادین است، اما این رقم هم اکنون به ۷۵ میلیون متر مکعب هم نمی رسد. از طرفی ظرفیتهای تولید در واحدهای پتروشیمی ایران سالانه ۶۰ میلیون تن است، اما عملا ایران بخاطر برخی مشکلات، از جمله کمبود گاز، تنها سالانه ۴۰ میلیون تن محصولات پتروشیمی تولید می کند. ایران روزانه ۳۵ میلیون متر مکعب گاز به پتروشیمی ها تحویل می دهد.

مجید بوجارزاده سخنگوی، شرکت ملی گاز ایران دوشنبه اول دی ماه در گفت‌وگو با خبرگزاری شانا، وابسته به وزارت نفت ایران، گفت که طی ۲۴ ساعت منتهی به این روز، ٥٦٩ میلیون متر مکعب گاز در بخش‌های خانگی، تجاری، صنایع و نیروگاه‌های کشور مصرف شده است. معنی ارقام ذکر شده این است که ایران اگرچه نسبت به اول دی ماه پارسال، تولید گاز خود را روزانه تا ۸۰ میلیون متر مکعب افزایش داده، با اینحال شتاب مصرف گاز تا حدی بوده است که هم اکنون تولید و مصرف گاز در ایران به نقطه سر به سر رسیده است. یعنی به زبان ساده، ایران هنوز هم گاز مازادی برای صادرات ندارد.

این کشور سالهاست که روزانه ۲۵ میلیون متر مکعب گاز از ترکمنستان دریافت و به همین میزان گاز به ترکیه صادر می کند.

ایران از سال ۲۰۰۹ تا زمستان پارسال عملا هیچ میدان جدید گازی را نتوانست راه اندازی کند و تنها از اواخر سال گذشته تاکنون بوده که پنج فاز جدید پارس جنوبی به صورت زودهنگام به بهره برداری رسیده است، یعنی تولید گاز از این فازها (۱۲، ۱۵، ۱۶، ۱۷ و ۱۸) به صورت نصف و نیمه انجام می شود.

ذکر این نکته خالی از لطف نیست که مصرف گاز در ایران از سال ۱۹۸۰ تا کنون ۶۰ برابر افزایش یافته است. بد نیست نیم نگاهی به قیمتهای انرژی در ایران و بورس تجاری نیویورک آمریکا داشته باشیم:

آنچه که جدول بالا نشان می دهد، نه تنها مصرف انرژی در ایران نسبت به جمعیت، همچنین تولید ناخالص ملی بسیار چشمگیر است، بلکه اصولا ایرانیها هزینه چندانی برای انرژی مصرفی خود پرداخت نمی کنند. شاید مقایسه قیمتهای انرژی در ایران و آمریکا با توجه به اینکه متوسط درآمد هر خانواده آمریکایی سالانه ۵۴ هزار دلار، یعنی ۱۰ برابر خانواده های ایرانی است، چندان خوش آیند نباشد، اما ذکر این نکته خالی از لطف نیست که ایرانیها سالانه معادل یک میلیارد و ۶۰۰ میلیون بشکه نفت خام، انرژی مصرف می کنند. از طرفی قیمت حاملهای انرژی در برخی همسایه های ایران حتی از خود آمریکا نیز بیشتر است.

آقای زنگنه تابستان سال جاری اعلام کرد که سالانه حدود ۹۰ میلیارد دلار سوخت در کشور مصرف می شود که ۸۰ میلیارد دلار آن را دولت در قالب پرداخت یارانه ها به دوش می کشد. این رقم برابر با کل صادرات ایران، اعم از نفت و کالاهای غیرنفتی در شرایط حاضر است.

اما مشکل انرژی در ایران، تنها مربوط به مردم نیست و برخلاف ادعاهایی که می شود، مردم عادی ایران نقش چندان زیادی در هدر رفتن انرژی ندارند، بلکه خود قربانی این وضعیت هستند.

شاید در سخنان مسئولین و متولیان امور، همیشه مردم مقصر اصلی مصرف چشمگیر انرژی در کشور عنوان شوند، اما آمارهای رسمی خود دولت که معمولا به مردم عادی تبیین نمی شود، حاکی است که یک چهارم انرژی تولیدی کشور بدون اینکه به دست هیچ مصرف کننده ای برسد، هدر می رود. این رقم معادل سالانه چهارصد میلیون بشکه نفت خام است.

بد نیست نیم نگاهی به تولید برق در ایران بیندازیم. حدود ۸۲ درصد از برق کشور در نیروگاههای حرارتی تولید می شود که بازده آنها حدود ۳۷ درصد است. از طرفی حدود ۱۴ درصد از برق تولیدی کشور در مسیر انتقال و رساندن به دست مصرف کننده، هدر می رود. ظرفیت استفاده نیروگاههای حرارتی از گاز حدود ۲۰۰ میلیون متر مکعب در روز است که ایران تنها قادر به تامین نیمی از این رقم است و بقیه سوخت مورد نیاز از گازوئیل و نفت کوره تامین می شود. ایران در سال گذشته ۲۸ میلیارد لیتر گازوئیل و نفت کوره در این بخش مصرف کرد. با توجه به بازدهی بسیار نازل نیروگاهها و هدر شدن بخش عظیمی از برق تولید شده در پروسه انتقال، عملا تولید برق در ایران صرفه اقتصادی ندارد. از طرفی حدود ۴۰ درصد از آلودگی هوا در ایران زاییده فعالیت نیروگاههای برقی، خصوصا استفاده آنها از سوختهای مایع بجای گاز است. زیان ناشی از آلودگی هوا در ایران سالانه حدود ۱۶ میلیارد دلار تخمین زده می شود.

هزینه هایی که در بالا ذکر شد، برای کشوری با اقتصادی حدود ۳۶۰ میلیارد دلاری بسیار چشمگیر است. برای نمونه ترکیه با اقتصادی به بزرگی دو برابر اقتصاد ایران، نصف همسایه شرقی خود انرژی مصرف می کند.

از سال ۲۰۱۰ تا کنون ایران قیمت حاملهای انرژی را در دو مرحله و بصورت چشمگیری افزایش داده است، اما ارزش پول ایران در مقابل دلار طی این دوران سه و نیم برابر کمتر شده است. اگر قیمت هر دلار در آن سال حدود ۱۰۰۰ تومان بود، هم اکنون بیش از ۳۵۰۰ تومان است. به عبارتی، قیمت انرژی در ایران طی این سالها نه تنها بیشتر نشده، بلکه کمتر نیز شده است. از طرفی دولت سالانه مجبور به پرداخت 12 میلیارد دلار پول به حساب مردم در قالب یارانه های نقدی است.

البته دست دولت برای افزایش قیمت حاملهای انرژی بسته است. اولا کشور چند ماهی است که از رکود اقتصادی که بیش از دو سال به طول انجامید و اقتصاد کشور را حدود ۹ درصد کوچکتر کرد، خارج شده است و از طرفی دولت بعد از یک و نیم سال تلاش، نرخ تورم را از بالای ۳۵ درصد به زیر ۱۸ درصد رسانده است. لایحه بودجه سال آینده نیز نشان می دهد که دولت قصد ندارد تا پایان سال ۹۴ افزایشی در قیمت حاملهای انرژی بدهد.

این مقاله در شماره 161 روزنامه تعادل ایران به قلم دالغا خاتین اوغلو منتشر شده است.

Follow us on Twitter @TRENDNewsAgency