مسیر توسعه صنعت گاز و پتروشیمی ایران

دالغا خاتین اوغلو*

پویا نعمت‌اللهی؛ کارشناس نفت و روزنامه‌نگار/

سال جدید ایرانی در حالی آغاز می‌شود که ایران سال گذشته بیش از ٩٥ میلیون مترمکعب در روز (م.م.م.ر) به ظرفیت تولید گاز خود اضافه کرده است. برنامه‌ی اصلی ١٤٠ م.م.م.ر بوده؛ اما بر اساس گزارش وزارت نفت، به نظر می‌رسد میزان گفته‌شده در بالا در پایان بهار سال جاری محقق می‌شود.

عمده‌ رشد تولید گاز ایران مبتنی بر ٢٤ فاز اسمی پارس جنوبی (معادل ٢٩ فاز واقعی) است. در سه سال اخیر، به ‌ترتیب ٩٥ ، ٢٧ و ١٠٣ م.م.م.ر به ظرفیت تولید کشور از محل پارس جنوبی اضافه شده و اکنون سطح تولید گاز این منطقه به مرز ٥٠٠ م.م.م.ر رسیده است.

تا پایان بهار امسال این میزان به سطح ٥٤٠ م.م.م.ر می‌رسد و به‌این‌ترتیب، ظرفیت کل تولید گاز ایران به رقم ٨٣٠ م.م.م.ر بالغ می‌شود. برنامه‌ریزی ایران آن است که به سطح ١,٢ میلیارد م.م.ر برسد که این مهم به‌واسطه‌ی تولید از تمام فازها تا سال ٢٠٢١ محقق خواهد شد.
طبق محاسبات انجام‌شده و برحسب گزارش‌هاي فصلی وزارت نفت، متوسط میزان تولید واقعی گاز خام کشور در سال ایرانی قبل، به مرز ٧٨٠ م.م.م.ر رسیده است که حدود ٥٤ م.م.م.ر بیشتر از سال قبل از آن بوده است؛ اما هنوز کمتر از ظرفیت مدنظر است.
بخش پتروشیمی
دو شاخص «ظرفیت اسمی تولید» و «تولید واقعی صنعت پتروشیمی» در سال گذشته‌ ایرانی، رشد کرده است؛ بااین‌حال، ظرفیت خالی مجتمع‌ها حدود پنج درصد نسبت به سال ٩٤ افزایش یافته است. بخشی از این وضعیت، ناشی از معضلات مربوط به تأمین خوراک است. در سال گذشته‌ میلادی، سهم کسری خوراک در ظرفیت خالی پتروشیمی‌ها به حدود ٤٨ درصد رسیده است.
یک دلیل دیگر می‌تواند مربوط به آتش‌سوزی‌هایی باشد که در چند مجتمع پتروشیمی در تابستان گذشته حادث شد. مجتمع‌های بندر‌ امام، مبین، بیستون، بوعلی، تندگویان، ایلام و مارون در این شمول قرار می‌گیرند. این مجتمع‌ها محصولات و مواد اولیه‌ میانی تولید می‌کنند که در سایر مجتمع‌ها به‌عنوان خوراک استفاده می‌شود.

محصولات میانی شامل اتان، اتیلن، هپتان، تولوئن و آروماتیک هستند. این مواد به‌عنوان خوراک به سایر مجتمع‌ها فروخته می‌شود. سهم فروش بین‌مجتمعی محصولات پتروشیمی از کل محصولات تولید‌شده در سال گذشته، ١٦,٨ درصد بوده است. کل ظرفیت تولید اسمی پتروشیمی با ازدیاد ٤.٣ میلیون تُن‌ متریک (م.ت.م) به سطح ٦٢.٢ م.ت.م در سال رسیده است. در همین بخش تولید واقعی ٣.٥ م.ت.م افزایش یافته و به مرز ٤٦.٢ م.ت.م در سال، در سال ایرانی قبل می‌رسد.
یک کارشناس پتروشیمی که نخواست نامش فاش شود، در گفت‌وگو با ژورنال «نچرال گس وورلد» اظهار کرد: در تابستان سال قبل، بازارهای جهانی متانول، اوره و آمونیاک دچار نوسانات قیمتی شدند و برخی مجتمع‌ها ترجیح دادند تولید خود را تا آرام‌شدن اوضاع کاهش دهند. این کارشناس گفت: «قیمت‌های اوره و متانول در اواخر بهار تا تابستان کاهش یافت؛ بنابراین پتروشیمی‌ها در استراتژی‌های خود تجدیدنظر کرده و حتی در برخی موارد ترجیح دادند تولید خود را متوقف کنند و وارد دوره‌ اورهال (تعمیرات اساسی) شوند».
به عقیده‌ این کارشناس، رشد تولید خوراک، تحت‌الشعاع رشد ظرفیت پتروشیمی قرار گرفته است. قیمت‌های متانول ایران در بازار آسیا از ٣٢٠ دلار در ماه مارس ٢٠١٥، به سطح ٢٤٠ دلار در آگوست ٢٠١٦ رسید؛ اما با یک رشد جدید به رقم ٣٨٢ دلار در انتهای سال ایرانی قبل رسید. بخش دیگری از ظرفیت خالی پتروشیمی‌ها به‌خاطر کمبود اتان است. مجتمع‌های پتروشیمی ایران حداقل سالانه ٥,٢٥ م.ت.م از اتان نیاز دارند؛ اما در سال ٢٠١٦ اندکی بیش از ٣.٢ م.ت.م. از این ماده دریافت کرده‌اند. البته به‌تدریج با توسعه‌ فازهای پارس جنوبی، این مشکل مرتفع خواهد شد. طبق برنامه‌ها، تولید اتان قرار است به سطح ١٠ م.ت.م برسد.

در سال مالی ٢٠١٦ – ٢٠١٧ تولید واقعی پتروشیمی ایران ١٢ درصد کمتر از حجم تولید برنامه‌ریزی و حدود ٢٥ درصد کمتر از ظرفیت اسمی بوده است. در نیمه زمستان چیزی حدود بیش از نیمی از کل ظرفیت خالی ١.٤ م.ت.م به خاطر کسری خوراک بوده است؛ چراکه عملا مصارف گرمایش و خانگی - تجاری ایران در فصل سرما، از طریق گاز متان تأمین می‌شود و تقاضای گاز خانگی با شروع فصل سرما، به طرز بسیار چشمگیری افزایش می‌یابد.

در ابتدای زمستان سال قبل نیز ترکمنستان عرضه‌ گاز را به ایران متوقف کرد و خواستار پرداخت بدهی‌های معوق دو‌میلیاردی ایران شد. ترکمنستان در سال ٢٠١٥ حدود ٩ میلیارد مترمکعب گاز به ایران صادر کرده بود؛ اما در سال ٢٠١٦ این میزان نصف شد. ایران نیز از ابتدای سال ٢٠١٧ تمام برنامه‌های گازی خود را بدون نیاز به گاز ترکمنستان اجرائی کرده است.

میزان درآمدهای صادراتی پتروشیمی ایران تا پایان بهمن ماه، حدود ٨.٥ میلیارد دلار بود که تقریبا سه درصد به‌نسبت سال قبل از آن کاهش پیدا کرده است. دلیل آن را باید کاهش قیمت‌های نفت و محصولات پتروشیمی دانست؛ چراکه حجم میزان صادراتی در همین دوره به نسبت دوره‌ قبل، بالغ بر هشت درصد افزایش داشت و به سطح ١٨.٧ م.ت.م رسید.

*** این مقاله در شماره هفتم نشریه‌ تخصصی Natural Gas Worldمنتشر شده است. مقاله به زبان فارسی در روزنامه شرق انتشار یافته است. دالغا خاتین اوغلو کارشناس و مسئول حوزه انرژی ایران، آذربایجان و آسیای میانه در این نشریه است. وی همچنین مدیر اخبار ایران در بخش انگلیسی خبرگزاری ترند است.

Follow us on Twitter @TRENDNewsAgency